Μενέλαος

I

Μυθολογικό πρόσωπο. Σύμφωνα με την ομηρική παράδοση, ήταν ήρωας και βασιλιάς της Σπάρτης. Ο Όμηρος αναφέρει ότι ήταν γιος του Ατρέα, σύμφωνα όμως με τη μεταομηρική παράδοση ήταν γιος του Πλεισθένη και, κατά συνέπεια, εγγονός του Ατρέα. Είχε αδελφό τον Αγαμέμνονα και παντρεύτηκε, όπως αυτός, μία από τις κόρες του βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω, την Ελένη. Στην πραγματικότητα, όμως, εκείνη είχε προκύψει από την ένωση του Δία με τη Λήδα. Ο Πάρης, γιος του βασιλιά της Τροίας Πρίαμου, πέρασε από τη Σπάρτη, ερωτεύτηκε (με τη συνενοχή της Αφροδίτης) την Ελένη και την έκλεψε. Αυτό στάθηκε η αφορμή του δεκάχρονου πολέμου των Ελλήνων και Τρώων, η οποία κατέληξε στην καταστροφή της Τροίας. Ο Μ. αναφέρεται ότι ήταν συνετός στρατηγός στην Τροία και αποτελούσε το αντίβαρο του παρορμητικού αδελφού του, Αγαμέμνονα. Μετά την άλωση της Τροίας, ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής με τα εξήντα πλοία του, από τα οποία όμως μόνο επτά διασώθηκαν, έπειτα από ένα επταετές ταξίδι γεματο περιπέτειες. Ο Μ. ήταν ανάμεσα σε αυτούς που επέστρεψαν και έζησε ειρηνική ζωή μέχρι το τέλος της. Αποτέλεσε ήρωα (κύριο ή δευτερεύοντα) σε πολλά θεατρικά έργα της αρχαιότητας, καθώς και αγαπητό εικονιστικό θέμα της αγγειογραφίας. Είναι πιθανότατα ο μοναδικός ομηρικός ήρωας που όντως αποτελούσε υπαρκτό πρόσωπο.

«Ο Μενέλαος και ο Έκτορας πολεμούν», παράσταση του 7ου αι. π.Χ. (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

II

Όνομα ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Γιος του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα B’ και της Γυγαίας (4ος αι. π.Χ.). Ήταν ένας από τους τρεις ετεροθαλείς αδελφούς του Φίλιππου B’. Επειδή ο Φίλιππος φοβόταν μήπως του αποσπάσουν τον θρόνο με ραδιουργίες, θέλησε να τους εξοντώσει. Έτσι ο ένας αδελφός θανατώθηκε, ενώ οι άλλοι δύο ζήτησαν καταφύγιο στην Όλυνθο. Το γεγονός αυτό χρησίμευσε ως αφορμή στον Φίλιππο για να κηρύξει πόλεμο εναντίον των Ολυνθίων. Ο Μ. αντιστάθηκε με γενναιότητα, χάρη στο ιππικό και τους μισθοφόρους που έστειλαν οι Αθηναίοι με επικεφαλής τον Χαρίδημο, για να βοηθήσουν αυτόν και τους Ολύνθιους. Τελικά η Όλυνθος κυριεύτηκε από τα στρατεύματα του Φίλιππου και ο Μ. θανατώθηκε.

2. Γλύπτης (1oς αι. π.Χ. ή 1oς αι. μ.Χ.). Είναι γνωστός από την επιγραφή του «Μάρκος Κοσσούτιος Μενέλαος εποίει» σε άγαλμα που βρέθηκε στη βίλα Μποργκέζε της Ρώμης, καθώς και σε κάποιο σύμπλεγμα που βρέθηκε στη βίλα Λουντοβίζι (σήμερα στο μουσείο των Θερμών στη Ρώμη) από το οποίο προκύπτει ότι ο Μ. ήταν μαθητής του Στέφανου. Το σύμπλεγμα αυτό παριστάνει μία γυναίκα που ακουμπά το δεξί της χέρι στην πλάτη ενός νεαρού και με το αριστερό της αγκαλιάζει το δικό του δεξί, ενώ και οι δύο κοιτάζονται με τρυφερότητα. Πρόκειται για σύνθεση που παριστάνει αποχαιρετισμό μητέρας και γιου σε μίμηση των αττικών επιτύμβιων αναγλύφων του 4ου αι. π.Χ., γεγονός που μαρτυρεί η τρυφερή στάση του δημιουργήματος.

3. Ο Αλεξανδρινός (1ος αι. μ.Χ.). Μαθηματικός που άκμασε στα χρόνια του Τραϊανού. Έζησε στη Ρώμη, όπου έκανε πολλές αστρονομικές παρατηρήσεις. Ο Πτολεμαίος τον αναφέρει ως γεωμέτρη και ο Πλούταρχος ως μαθηματικό. Έγραψε πολλά έργα, αλλά τα περισσότερα έχουν χαθεί. Σώζεται μόνο το σύγγραμμά του Περί σφαίρας, που αφορά τη σφαιρική γεωμετρία, αλλά μόνο σε μεταφράσεις στη λατινική, στην αραβική και στην εβραϊκή γλώσσα. Ορισμένα θεωρήματα φέρουν το όνομά του.